Page 324 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU

324 ĐỊA CHÍ TUYÊN QUANG
thư xuống thì gọi là dinh An Tây. Đến năm
Vĩnh Thịnh thứ 6 đời vua Dụ Tông [1710],
sau khi Công Mật, Đồng Nguyện mất mới
đặt chức Lưu thủ Tuyên Quang. Hưng Hóa
và Tuyên Quang chia ra 2 trấn bắt đầu từ
đây. Đất Sùng Yên xưa gọi là Lạc Yên, đời
Lê đổi là Sùng Yên, sau đó lại đổi là Phúc
Yên. Đất Lục Yên đời Lý gọi là Mậu Châu,
nay ở châu ấy còn có xã Nguy Mậu”.
Theo Dư địa chí của Phan Huy Chú,
1
cuối thế kỷ XVIII, Tuyên Quang có 1 phủ
Yên Bình, gồm 1 huyện, 5 châu, 270 xã:
- Huyện Phúc Yên: 70 xã.
- Châu Thu Vật: 38 xã.
- Châu Lục Yên: 23 xã.
- Châu Đại Man: 45 xã.
- Châu Vị Xuyên: 63 xã.
- Châu Bảo Lạc: 31 xã.
Như vậy, thừa tuyên hay xứ, trấn
Tuyên Quang, Minh Quang thời Lê vẫn
trên địa bàn trấn Tuyên Quang thời Trần.
7. Thời kỳ nhà Nguyễn
Đặng Xuân Bảng đã viết trong Tuyên
Quang tỉnh phú như sau:
2
“Khi triều ta [Nguyễn] mở nước, đức
ý của nhà vua đã thể hiện rõ khi tuần thú
ra miền Bắc, ngài chấn hưng vùng đất có
hai con sông dài bên tả bên hữu, dựng hai
phủ sừng sững nhìn nhau đăng đối thống
lĩnh cả 3 châu và 5 huyện.
Gia Long năm thứ nhất [1802] đặt xứ
Tuyên Quang. Đời Minh Mệnh đổi châu
Thu Vật và huyện Phúc Yên thành huyện
Hàm Yên. Năm thứ 12 (1831) đổi trấn
Tuyên Quang thành tỉnh Tuyên Quang.
Năm Minh Mệnh 14 [1833], viên thổ tù
người thiểu số là Nông Văn Vân làm phản,
đến năm thứ 16 [1835] bình định xong,
1. Phan Huy Chú: Lịch triều hiến chương loại chí, Nxb. Sử học, Hà Nội, 1960, t.I, tr.119.
2. Đặng Xuân Bảng: Tuyên Quang tỉnh phú, Tlđd,
đem huyện Bảo Lạc chia ra làm 2 huyện
Để Định và Vĩnh Điện. Lại đổi Đại Man
làm Chiêm Hóa, đặt thêm phủ Yên Ninh,
lấy đất hữu ngạn sông Lô là Vĩnh Tuy,
Hàm Yên, Lục Châu, Thu Châu cho thuộc
Yên Bình, và các đất vùng tả ngạn gồm Vị
Xuyên, Chiêm Hóa, Vĩnh Điện, Để Định
cho thuộc vào Yên Ninh. Năm Thiệu Trị
thứ 2 [1842], đổi Yên Ninh làm Tương Yên.
Năm Tự Đức thứ 4 [1850] bỏ bớt huyện
Lục Yên. Năm thứ 5 [1851] bớt huyện Để
Định, quy về phủ ấy kiêm lý. Vậy tỉnh gồm
2 phủ, 3 châu, 5 huyện, 4 tổng, 12 xã, phố,
phường, trại, vạn [đơn vị hành chính nhỏ],
gồm 251 đơn vị”.
Bộ máy hành chính địa phương đầu
triều Nguyễn và suốt thời Gia Long gần
như giữ nguyên theo cách tổ chức cũ của
triều Lê - Trịnh (miền Bắc). Ngoài đất Kinh
kỳ bao gồm cả bốn dinh là Quảng Bình,
Quảng Trị, Quảng Đức và Quảng Nam,
còn lại toàn bộ đất nước chia làm 23 dinh,
trấn. Tuyên Quang là một trong 11 trấn
thuộc Bắc Thành và được xếp vào ngoại
trấn cùng với Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái
Nguyên, Yên Quảng và Hưng Hóa. Đứng
đầu trấn có chức Trấn thủ và các chức Hiệp
trấn, Tham hiệp giúp việc.
Trấn Tuyên Quang khi đó có 1 phủ
là Yên Bình, 1 huyện là Phúc Yên (sau
đổi thành Hàm Yên), 5 châu là Đại Man
(sau đổi thành Chiêm Hóa), Thu Vật (sau
đổi là Thu Châu), Vị Xuyên, Bảo Lạc (sau
chia làm 2 huyện Để Định và Vĩnh Điện),
Lục Yên.
Tháng 8-1802, triều đình cử Lê Văn
Thái làm Trấn thủ Tuyên Quang, giúp việc
có Hiệp trấn Nguyễn Trí Hòa và Tham
hiệp Nguyễn Văn Hiệp.