Page 327 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU

327
Phêìn thûá ba: LÕCH SÛÃ

* Phủ Yên Bình gồm 2 châu, 2 huyện, - Châu Chiêm Hóa: 4 tổng, 40 xã, phố,
1
30 tổng, 159 xã, thôn. vạn, trại.
- Thu Châu : 8 tổng, 39 xã, thôn.
2
- Châu Lục Yên: 6 tổng, 27 xã, thôn. 8. Thời kỳ Pháp thuộc
- Huyện Hàm Yên: 10 tổng, 73 xã, thôn. Ngày 31-5-1884, quân Pháp do Đại

- Huyện Vĩnh Tuy : 6 tổng, 20 xã, thôn. tá Đuysenơ chỉ huy tấn công đánh chiếm
3
* Phủ Tương Yên gồm 3 huyện, 1 Tuyên Quang. Đến năm 1885 vẫn chỉ làm
4
châu, 13 tổng, 91 xã, thôn: chủ được tỉnh lỵ, đến tháng 5-1886 mới
- Huyện Vĩnh Điện: 2 tổng, 11 xã. chiếm được Chiêm Hóa và mãi đến ngày
- Huyện Để Định: 2 tổng, 9 xã. 1-9-1887 mới chiếm được Hà Giang và
- Huyện Vị Xuyên: 5 tổng, 31 xã. năm 1893 mới đặt được đồn Yên Bình.

- Châu Chiêm Hóa: 4 tổng, 40 xã, thôn. Trong thời kỳ Pháp thống trị, địa bàn
3. Cuối thế kỷ XIX, tỉnh Tuyên Quang tỉnh Tuyên Quang thời kỳ nhà Nguyễn có
thống hạt 2 phủ, gồm 8 châu, huyện; 43 những thay đổi như sau:
1/ Sáp nhập phủ Đoan Hùng, gồm các
tổng, 255 xã, phố, phường, vạn, trại. huyện Ngọc Quang, Hùng Quan và Sơn

* Phủ Yên Bình: gồm 30 tổng, 164 xã, Dương của tỉnh Sơn Tây vào tỉnh Tuyên
phố, phường, trại. Quang (Nghị định của Thống sứ Bắc Kỳ
- Thu Châu do phủ kiêm lý: 8 tổng, 40 ngày 18-4-1888).
xã, phường. 2/ Sáp nhập châu Lục Yên (nguyên
- Châu Lục Yên: 6 tổng, 27 xã. thuộc phủ Yên Bình) vào tỉnh Lào Cai (Nghị
- Huyện Hàm Yên: 10 tổng, 70 xã, phố, định của Kinh lược Bắc Kỳ ngày 6-6-1890).

phường, trại. 3/ Thực hiện chính sách vừa bình định
- Huyện Vĩnh Tuy: 6 tổng, 27 xã. vừa chiếm đóng, thực dân Pháp đã phân
* Phủ Tương Yên, gồm 3 huyện, 1 chia địa bàn từ Thanh Hóa trở ra làm 14
châu, 13 tổng, 91 xã, phố, vạn, trại. quân khu, mỗi quân khu do một sĩ quan
- Huyện Vĩnh Điện: 2 tổng, 11 xã. cấp tá hoặc cấp tướng trực tiếp chỉ huy.

- Huyện Để Định: 2 tổng, 9 xã. Tuyên Quang thuộc Quân khu 3, do Thiếu
- Huyện Vị Xuyên: 5 tổng, 31 xã. tá Misô (Michaud) chỉ huy .
5

1. Phủ Yên Bình: Tách ra từ phủ Yên Bình cũ năm Minh Mệnh thứ 16 (1835), gồm: Thu Châu, châu
Lục Yên và 2 huyện Hàm Yên, Vĩnh Tuy. Năm 1890, châu Lục Yên sáp nhập vào tỉnh Lào Cai. Năm 1891,
thực dân Pháp thành lập các Đạo quan binh ở các tỉnh Bắc Kỳ thì Thu Châu (do phủ Yên Bình kiêm lý)
và huyện Hàm Yên thuộc Tiểu quân khu Tuyên Quang (Đạo quan binh 3). Huyện Vĩnh Tuy thuộc Tiểu
quân khu Yên Bái (Đạo quan binh 3).
2. Thu Châu: Theo Đại Nam nhất thống chí là châu Thu Vật đặt từ thời Trần, qua các đời không thay
đổi đến năm Minh Mệnh thứ 3 (1822) mới đổi là Thu Châu. Sau năm 1945 đổi gọi là huyện Yên Bình. Từ
năm 1956, thành lập Khu tự trị Việt Bắc, sáp nhập vào tỉnh Yên Bái. Nay là huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái.
3. Huyện Vĩnh Tuy: Vốn là đất thuộc châu Vị Xuyên. Năm 1831, châu Vị Xuyên chia tách thành 2
huyện: Vị Xuyên (thuộc phủ Tường An) và Vĩnh Tuy (thuộc phủ Yên Bình).
4. Phủ Tương Yên: Đặt năm Minh Mệnh thứ 16 (1835) là phủ Yên Ninh, gồm các châu, huyện tách
từ phủ cũ Yên Bình, gồm 2 huyện Vĩnh Điện, Để Định (do tách châu Bảo Lạc), huyện Vị Xuyên (do tách
châu Vị Xuyên), châu Chiêm Hóa (do đổi tên châu Đại Man ra). Năm Thiệu Trị thứ 2 (1842) đổi tên là
phủ Tương Yên. Nay là đất huyện Bảo Lạc, Bảo Lâm (tỉnh Cao Bằng), huyện Vị Xuyên (tỉnh Hà Giang),
huyện Chiêm Hóa, Nà Hang, Lâm Bình (tỉnh Tuyên Quang).
5. Theo Dương Kinh Quốc: Việt Nam - Những sự kiện lịch sử 1858-1918, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 1999, tr.192.