Page 320 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU

320 ĐỊA CHÍ TUYÊN QUANG

Cương mục chú: phủ lộ, huyện châu, hương xã . Sách sử
6
- Vị Long: Tên châu. Nhà Đinh, nhà Tiền chép, thời kỳ đầu nhà Trần đổi 24 lộ thời
Lê gọi là Vị Long. Nhà Lý, nhà Trần vẫn theo Lý làm 12 lộ, nhưng không chép rõ danh
như thế. Khi thuộc Minh đổi là Đại Man. Về sách các lộ. Đầu triều Trần, châu Tuyên
sau, nhà Hậu Lê vẫn để tên ấy. Bây giờ là đất Quang thuộc lộ Quốc Oai .
7
châu Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang . Cương mục và các tài liệu khác đều
1
- Đô Kim: Theo Đường thư Địa lý chí, chép: Châu Tuyên Quang thời Trần thuộc
nhà Đường đặt châu Đô Kim, rồi lại chia lộ Quốc Oai, năm Quang Thái thứ 10 (1397)
ra, cho lệ thuộc vào các châu khác. Bây giờ đời Trần Thuận Tông đổi làm trấn. Trước
là đất tổng Đô Kim, huyện Hàm Yên, tỉnh khi trở thành một trấn, Tuyên Quang đã
Tuyên Quang . được nâng từ cấp châu lên cấp lộ là đơn vị
2
- Bình Nguyên: Từ khi thuộc Minh về
trước gọi là châu Bình Nguyên. Nhà Lê ban hành chính địa phương trực thuộc trung
đầu vẫn để tên cũ, rồi đổi là Vị Xuyên. Bây ương thời Lý và đầu thời Trần. Tuy chưa
giờ là châu Vị Xuyên, tỉnh Tuyên Quang . tìm được tài liệu nào cho biết năm đổi
3
- Châu Thường Tân: Không khảo được . châu Tuyên Quang thành lộ Tuyên Quang,
4
Như vậy, phạm vi hành chính của nhưng theo nội dung bài minh chuông ở
Tuyên Quang thời Lý được chia ra khá Thông Thánh quán soạn năm Đại Khánh
nhiều châu, như châu Vị Long (nay là các thứ 8 (1321) thì vào cuối đông năm Giáp
huyện Chiêm Hóa, Nà Hang, Lâm Bình, Thân (1285), quân Nguyên sang xâm lược
tỉnh Tuyên Quang); châu Đô Kim (nay là nước ta lần thứ hai, Tuyên Quang là một
các huyện Hàm Yên, Yên Sơn và thành lộ mà Trấn thủ là Khai Quốc vương Trần
phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang); Nhật Duật, một vị tướng lừng danh thời
châu Bình Nguyên (nay là tỉnh Hà Giang). Trần. Vậy thì muộn nhất là năm 1321,
Cách gọi lộ, phủ, châu không thống Tuyên Quang đã trở thành một lộ.
nhất là do cách thức quản lý và chính sách Sách Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn
của triều đình Trung ương đối với từng (soạn cuối thế kỷ XVIII) ở quyển 6, mục
vùng dân cư và địa lý có khác nhau. Phong vực chép: “Triều nhà Trần đặt 3 trấn
Đứng đầu lộ, phủ là Tri phủ, Phán phủ Tuyên Quang, Quy Hóa và Đà Giang, cử
(có tài liệu ghi là Thông phán) . chức Phiêu kỵ đại tướng quân thống lĩnh...” .
5
8
Mỗi phủ, lộ chia làm nhiều châu, Sách Đại Nam nhất thống chí (Quốc sử
huyện. Người đứng đầu đơn vị hành chính quán triều Nguyễn biên soạn cuối thế
cấp huyện thường gọi là Huyện lệnh. kỷ XIX) chép về tỉnh Tuyên Quang: “đời

Trần gọi là châu Tuyên Quang thuộc lộ
4. Thời kỳ nhà Trần - nhà Hồ
Quốc Oai, sau đổi làm trấn” .
9
Nhà Trần (1226 - 1400) xếp đặt lại các Như vậy, trấn Tuyên Quang thời Trần
đơn vị hành chính địa phương gồm 3 cấp: từ năm Quang Thái thứ 10 (1397) gồm

1. Quốc sử quán triều Nguyễn: Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Sđd, t.I, tr.291.
2, 3, 4. Xem Quốc sử quán triều Nguyễn: Khâm định Việt sử thông giám cương mục ương mục, Sđd, t.I, tr.293.
5. Xem Ủy ban Khoa học xã hội: Thơ văn Lý - Trần, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1978, t.I, tr.374.
6. Có tài liệu ghi lộ, rồi đến hương và cuối cùng là xã.
7. Xem Đào Duy Anh: Đất nước Việt Nam qua các đời, Nxb. Thuận hóa, Huế, 1994, tr. 119.
8. Lê Quý Đôn toàn tập (Kiến văn tiểu lục), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977, t.II, tr. 295.
9. Quốc sử quán triều Nguyễn: Đại Nam nhất thống chí, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1971, t.IV, tr.317-
318 (bản dịch của Viện sử học).