Page 389 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU
P. 389
389
Phêìn thûá ba: LÕCH SÛÃ
Thời Nguyễn, Bảo Lạc là một châu vùng căn cứ hiểm yếu này, lại được sự che chở
cao thuộc tỉnh Tuyên Quang. của dân địa phương, Nông Văn Vân nhiều
Nông Văn Vân là anh vợ của Lê Văn lần thoát khỏi các cuộc truy lùng của quan
Khôi, Tri châu châu Bảo Lạc . Phản ứng quân. Ngót hai năm vây ráp, rút cục hàng
1
trước chính sách của nhà Nguyễn đối với vạn binh tướng triều Nguyễn vẫn không
vùng dân tộc thiểu số, Nông Văn Vân đã bắt sống được Nông Văn Vân.
bí mật liên kết với các Thổ tù và Tri châu Cuộc khởi nghĩa chính thức bùng nổ
trong vùng chuẩn bị khởi nghĩa. ngày 2-7 năm Quý Tỵ (1833), ngay lập tức
Hầu hết các tri châu, thổ tù ở các tỉnh nhận được sự ủng hộ của đông đảo nhân
Việt Bắc đều nhiệt liệt hưởng ứng, suy tôn dân trong vùng.
Nông Văn Vân làm thủ lĩnh tối cao. “Thổ Trong suốt hai năm hoạt động, từ Bảo
phỉ Tuyên, Cao, Thái, Lạng lan tràn, chỗ Lạc (Tuyên Quang), địa bàn của nghĩa
nào cũng có đưa hùng trưởng, mà đều lấy quân mở rộng ra nhiều tỉnh ở vùng núi
giặc Vân làm chủ” . Thực lục chép thêm: phía Bắc: Tuyên Quang, Thái Nguyên, Cao
2
“Việc nổi loạn là do Nông Văn Vân xướng Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn...; trong đó,
xuất, tù trưởng các châu đều họa theo và
đều nhận chức quan của Nông Văn Vân” . Tuyên Quang là một trong những địa bàn
3
Khi mới khởi sự, Nông Văn Vân tự xưng hoạt động chính. Mục tiêu đầu tiên của
là Tiết chế thượng tướng quân. Năm 1834, Nông Văn Vân là tỉnh thành Tuyên Quang
quân triều lại bắt được một lá thư của và trên thực tế, Tuyên Quang đã trở thành
nghĩa quân ghi niên hiệu “Nguyên Thống địa bàn hoạt động trọng yếu của nghĩa
nguyên niên”. quân với nhiều trận đánh ác liệt. Sau đây
Vân Trung (thị trấn Vân Trung, huyện là những trận chiến tiêu biểu:
Bảo Lạc) và Ngọc Lạc (xã Đồng Mu, huyện 1- Đánh chiếm đồn Ninh Biên - Vây
Bảo Lạc) là hai căn cứ chủ yếu của Nông đánh đồn Phúc Nghi
Văn Vân, cũng là đại bản doanh của bộ Ngày 3-8-1833, nghĩa quân đánh
tham mưu nghĩa quân . chiếm đồn Ninh Biên (thuộc thành phố
4
Dựa vào hai căn cứ này, nghĩa quân Hà Giang, tỉnh Hà Giang ngày nay) để
5
đã bẻ gãy nhiều cuộc tấn công của quân mở thông con đường dọc theo sông Lô
triều đình vào Bảo Lạc. Cũng nhờ những tiến đánh tỉnh thành Tuyên Quang. Bố
1. Họ Nông trực tiếp cai trị châu Bảo Lạc từ thời nào, hiện nay chưa đủ tài liệu xác minh. Căn cứ
“Bắc Kỳ tiễu phỉ”, vào khoảng giữa thế kỷ XVIII, châu Bảo Lạc đã thuộc quyền quản lý của thổ ty Nông
Văn Bật. Thời Tây Sơn, con cháu Bật là Nông Văn Liêm thế tập cai quản đất Bảo Lạc. Sang thời Nguyễn,
sau khi Liêm và con trưởng Nông Văn Trang mất, người con thứ hai là Nông Văn Vân giữ chức tri châu
Bảo Lạc.
2. Khâm định tiễu bình lưỡng kỳ [Bắc Kỳ và Nam Kỳ] nghịch phỉ phương lược, Quyển 47, Tư liệu Viện
sử học (Bản dịch).
3. Quốc sử quán triều Nguyễn: Đại Nam thực lục, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, t.XVIII, tr.139.
4. Ngày nay địa danh Vân Trung chỉ còn lại trong ký ức các cụ già ở Bảo Lạc. Đại Nam nhất thống chí
chép: “Huyện Để Định có phố Ân Quang, tục gọi là phố Vân Trung do thổ ty họ Nông mở từ lâu. Đường
thủy, bộ thuận tiện, buôn bán tấp nập, nhà ngói như bát úp, xe thuyền như mắc cửi, cũng là một nơi đô
hội ở biên giới. Từ ngày nghịch Vân nổi dậy, phong cảnh tiêu điều khác hẳn”.
5. Sau cuộc tiến quân đàn áp khởi nghĩa Nông Văn Vân lần thứ nhất, vua Minh Mệnh sai đổi tên
Ninh Biên thành An Biên. Ngày nay vẫn còn tên phố An Biên.
