Page 936 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU
P. 936
936 ĐỊA CHÍ TUYÊN QUANG
còn đại đa số nhân dân lao động nghèo tháng thì có đến 30 - 100 người tử vong,
khó thì không có điều kiện chữa bệnh khi chiếm gần 50%.
ốm đau, bệnh tật. Cả tỉnh Tuyên Quang Bên cạnh những thiếu thốn về cơ sở
chỉ có một bệnh viện đặt ở tỉnh lỵ, được vật chất, thuốc men và điều kiện khám
gọi là “Nhà thương làm phúc”, với 30 chữa bệnh, người dân còn nhiều phong
giường bệnh. Bệnh sốt rét, bướu cổ, sưng tục, tập quán lạc hậu, mê tín dị đoan làm
phổi, sâu quảng và các bệnh xã hội luôn cho cuộc sống vốn đã nghèo khổ lại càng
là mối đe dọa, không phương cứu chữa thêm điêu đứng.
đối với đồng bào các dân tộc thiểu số, đặc Tuy vậy, qua nhiều thế hệ, người dân
biệt là ở các vùng xa xôi hẻo lánh. Chỉ tính cũng tích lũy được nhiều kinh nghiệm
riêng ở tỉnh lỵ Tuyên Quang, tỷ lệ người trong việc sử dụng các vị thuốc, các bài
chết vì bệnh sốt rét rất cao: năm 1927 có thuốc lấy từ cây, hoa, lá, củ, quả... để chữa
240 người mắc bệnh sốt rét thì đã có 84 bệnh. Người ta thống kê được ở Tuyên
người chết, chiếm 34%; năm 1928 có 255 Quang có khoảng hơn 200 vị thuốc và cây
người mắc bệnh, 107 người chết, chiếm thuốc chữa bệnh.
47%; năm 1930 có 234 người mắc bệnh, 97 Các bài thuốc chữa bệnh bằng thuốc
người chết, chiếm 41% số người mắc bệnh. nam được lưu truyền trong các gia đình
Tình trạng “hữu sinh vô dưỡng” khá đồng bào dân tộc thiểu số từ đời này sang
phổ biến. Theo thống kê hộ tịch, từ năm 1928 đời khác, nhiều trường hợp là những bài
đến năm 1931, tại Tuyên Quang chỉ có 5.025 thuốc “bí truyền”. Nghề bốc thuốc của các
người sinh ra nhưng lại có 5.286 người chết. ông lang, bà lang phần lớn được cha ông
Trước Cách mạng Tháng Tám năm truyền lại, số ít người tự học từ sách, hoặc
1945, Bệnh viện tỉnh Tuyên Quang có 50 từ kinh nghiệm dân gian. Cách truyền
giường bệnh, trong đó có một phòng hộ nghề chủ yếu là học trực tiếp (thực hành)
sinh 10 giường. Chỉ có huyện Yên Bình và như đưa vào rừng nhận mặt cây thuốc,
Chiêm Hóa có nữ hộ sinh. Số thuốc chữa nhớ tên cây thuốc, nơi có cây thuốc mọc,
bệnh nghèo nàn về chủng loại, rất thiếu dạng cây thuốc (cây cỏ, thân leo, thân
về cơ số. Trong 6 huyện thì chỉ có 5 huyện thảo); cách thu hái (lá, hoa, quả, thân, rễ,
có nhà thuốc. Các nhà thuốc huyện mỗi củ), lấy theo tháng, theo mùa hay thời vụ,
năm được lĩnh hai kỳ, mỗi kỳ có 100 ống cách chế biến và bảo quản thuốc, cách sử
quinine, 100 viên quinine, 1 chai quinine dụng (đắp, bó, uống, tắm, ngâm...). Người
nước, 10 ống novocain... cùng một số thuốc truyền nghề thuốc còn dạy về đạo đức của
thông thường khác. Còn bệnh viện tỉnh, người hành nghề thuốc. Tất cả quá trình
hằng năm trung bình nhận được 4.000 ống truyền nghề nói trên đều thông qua truyền
quinine, 4.000 viên quinine, 1 kg quinine, miệng. Hoạt động của họ góp phần quan
100 ống novocain... và những thuốc thông trọng vào việc bảo tồn, phát huy giá trị các
thường khác. Ngoài ra cũng còn một số bài thuốc cổ truyền của các dân tộc.
thuốc đặc biệt dành cho quan lại và thông Đặc điểm chung của các bà lang là có
ngôn, ký lục. Vì thuốc men quá thiếu thốn, tuổi thọ rất cao, thường hơn trăm tuổi,
suất ăn 250g cũng phải chia đôi và chỉ có ít bệnh tật, sống khỏe mạnh cho đến lúc
một số suất ăn cố định, làm nhiều bệnh mất. Các bài thuốc do các ông lang, bà
nhân kiệt lực vì đói và thiếu thuốc, cho lang bào chế rất cầu kỳ, ví dụ như thời
nên trong số người bệnh nặng vào bệnh điểm thu hái, có thể vào sáng sớm, giữa
viện điều trị trung bình 60 - 250 người/ trưa, nửa đêm, ngày rằm, mồng một, khi
