Page 193 - DIA CHI TUYEN QUANG
P. 193
194 Từ điển Tuyên Quang
2 m. Khi giã phải có hai người 411. CỐI NƯỚC
đứng hai bên, người giã đứng lên Cối giã gạo bằng sức nước,
tấm ván để chiếc cối được định thường được đặt gần suối hoặc
vị chắc chắn vì bánh rất dẻo và giữa dòng suối, rất phổ biến của
dính. Chày được làm bằng tre đồng bào các dân tộc Tày, Nùng...
hoặc gỗ dài khoảng 1,5 m. ở Tuyên Quang trước đây. Người
410. CỐI GIÃ GẠO CHÂN ta thường tiến hành ngăn suối
hoặc đan các phên nứa, đặt ống
Có cấu tạo gồm: cần đạp làm theo nguyên lý của cọn nước,
bằng cây gỗ dài 2-3 m, một đầu tạo thành dòng nước chảy từ cao
cần được đục một lỗ vuông to
để tra chày. Cách đầu cần phía xuống thấp nhằm lợi dụng sức
sau 1 m, đục một lỗ vuông để tra nước để giã gạo. Phía trên Cối
khúc gỗ dài 35-40 cm, to bằng nước dựng một túp lều nhỏ để
bắp tay gắn trên 2 trụ gỗ đóng che cối gạo không bị mưa, nắng.
chắc chắn xuống đất. Song song Cối nước gồm cối và cần cối được
với cần đạp là tay vịn bằng thanh làm bằng gỗ. Một đầu cần cối
tre hoặc gỗ. Cối bằng đá hoặc gỗ khoét rỗng thành một lòng máng
được chôn sâu xuống đất một để chứa nước đổ vào, đầu kia của
nửa để cố định, khi giã không bị cối gắn với chày. Khi nước đổ đầy
xê dịch. vào lòng máng sẽ nâng đầu cần
cối có chày lên, nước chảy ra hết,
Khi giã gạo, một chân người giã cần cối hạ xuống và giáng chày
dậm mạnh lên phía sau để cần đạp vào cối gỗ để thóc phía trước. Cối
chìm sâu xuống hố và đầu trước nước giã liên tục cả ngày cả đêm.
cần đạp bật cao lên. Người giã co Mỗi ngày Cối nước có thể giã được
chân lên, phía sau cần đạp bật một cối gạo bằng một rá nhỏ, đủ
lên, phía đầu cần đạp rơi xuống cho gia đình ăn trong một ngày.
đập mạnh đầu chày vào lòng cối
chứa thóc trong đó. Người giã lại 412. CỐI XAY LÚA
dùng chân đạp xuống... Công việc (cg. cối xay thóc). Nông cụ dùng
đó cứ tiếp diễn đến khi giã xong để bóc tách vỏ hạt thóc (trấu) ra
một cối gạo. Trước đây, đồng bào khỏi hạt gạo. Cối xay lúa có cấu
các dân tộc Kinh, Tày, Sán Chay, tạo hình trụ tròn, làm bằng các
Nùng... ở Tuyên Quang đều dùng vật liệu như: tre, gỗ, đất ở ụ mối,
loại cối này. gồm 4 bộ phận chính:
