Page 194 - DIA CHI TUYEN QUANG
P. 194
Từ điển Tuyên Quang 195
- Bộ chân đế của cối xay: làm xanh, hình trụ tròn, gồm có thớt
từ các loại gỗ cứng, chịu được sức trên, thớt dưới, cốt cối và tay quay,
nặng, tránh bị mục, mối ăn như có đường kính khoảng 40-50 cm.
nghiến, muồng, v.v.. Thớt trên có miệng hình phễu, có
- Thớt cối: gồm thớt trên và thớt lỗ để ngô chảy dần xuống, có hai
dưới. Thớt dưới được làm bằng nan tai làm tay nắm để quay cối, mặt
tre đan nong mốt dày, tạo thành dưới có đục các đường rãnh chéo.
hình trụ. Đất trát phía ngoài trụ Thớt dưới có vành lòng máng
nan đan được lấy ở ụ mối vừa có được đục liền khối, hở ở một góc
độ cứng, vừa có độ dẻo. Thớt trên để chứa bột ngô chảy xuống; mặt
được làm bằng gỗ và nan tre, hình trên của thớt cũng có đục rãnh
trụ, có đường kính bằng đường (cũng có khi thớt dưới không có
kính của thớt dưới, nhưng có chiều vành lòng máng bằng đá mà toàn
cao gấp đôi thớt dưới, hai bên có bộ thớt được đặt trên một máng
tai cối dùng để tra cần cối. gỗ to, chắc chắn để hứng bột ngô).
- Bồn cối (lồng cối): bộ phận Hai thớt được đặt chồng lên nhau,
đựng gạo và trấu sau khi thóc liên kết với nhau bởi cốt cối bằng
được xay ra, bồn cối được đan gỗ hoặc kim loại. Tay quay bằng
nong đôi bằng nan tre, gỗ. gỗ, gồm một trục dài khoảng 2 m,
một đầu có gắn thanh gỗ ngang
- Cần cối (giằng cối): làm bằng để cầm tay, đầu kia gắn với tai
thân gỗ dài, thuôn, một đầu hình của thớt trên. Tay quay được treo
chữ L, một đầu hình chữ T. Cần bằng một sợi dây ở độ cao ngang
cối cắm vào tai cối để xoay thớt
trên được dễ dàng. thắt lưng người lớn.
Người xay ở thế đứng, dùng lực
Khi xay thóc, đồng bào kéo cần
cối để cối quay tròn, thóc được xay của 2 cánh tay và toàn thân để
bong vỏ trấu, sau đó đưa vào giã đẩy và xoay thớt trên. Ngô hạt
để tách cám ra khỏi gạo. Trước đây, được đổ dần vào lòng hình phễu
nông cụ này rất phổ biến ở các dân của thớt trên, chảy qua lỗ xuống
tộc Kinh, Tày, Nùng, Sán Chay,... và được nghiền nhỏ thành bột bởi
những rãnh chéo được đục ở hai
413. CỐI XAY NGÔ mặt thớt. Bột ngô được đẩy ra
Đồ dùng gia đình của người máng và vun về phía có chỗ hở để
Mông. Thường được đục bằng đá chảy xuống đồ đựng hứng ở dưới.
