Page 404 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU
P. 404
404 ĐỊA CHÍ TUYÊN QUANG
điền cũng tương đương lương phu mỏ ở Năm 1920 án sát sứ Tuyên Quang lại
Quảng Yên và đều là loại lương thấp nhất viết: “Sản vật thì ngoài tỉnh thành, bên tả
trong mọi thứ lao động. ngạn sông Lô có mỏ Giùm, mỏ Yên Lĩnh, ở
châu Chiêm Hóa có mỏ Bản Ty, huyện Yên
2. Tình hình khai mỏ
Sơn có mỏ Thành Cóc đều là mỏ kẽm, các
Triều Nguyễn đã từng cho người Việt, nhà đại thương bên Tây hợp cổ để khai mỏ
người Trung Hoa khai thác các mỏ đồng, hơn 10 năm nay, xuất cảng đã nhiều lợi.
kẽm, chì, thiếc, sắt, than,... ở Tuyên Quang. Phía bắc tỉnh về hữu ngạn sông Lô có mỏ
Năm 1917, Bôniphaxi cho biết: ”Thủy ngân than,... mới tìm được hiện đương khai lấy,
có ở xã Đại Miện và Tiểu Miện hoặc trong ấy là những của thiên nhiên, người nước
lòng đất hoặc dưới dòng nước. Đã có ta chưa từng biết” .
2
nhiều nhượng địa mỏ, nhượng địa mỏ của Năm 1927, cuốn Địa dư các tỉnh Bắc Kỳ
ông G. Đăngvin lẽ ra đã được khai thác từ lại nhận xét rằng: “Tuyên Quang có nhiều
năm 1914, nhưng do thợ lắp máy người mỏ lắm, nhưng chỉ có mỏ kẽm ở Tràng
Đức bị bắt nên phải bỏ... Cũng ở vùng này Đà là đã khai khẩn mà thôi. Còn những
có bạc, chì, kẽm và quặng sắt hàm lượng mỏ ở Bắc Ken, Phố Trinh, Phúc Ninh, Nà
cao... Mỏ sắt Phu Linh trên cao nguyên Hang thì cũng đã có nhiều người đến
Lang Man (đồn điền Gácđi) ở Bình Dị gần thăm, nhưng chưa có ai khai cả, có nhẽ
biên giới, rất gần mỏ thủy ngân nói trên... là vì đường giao thông và phu làm chưa
Mỏ chì pha bạc ở bên kia biên giới phía tây có đủ”. Thực ra không phải như vậy. Gần
nam đồn ManMei. Ta tưởng các mỏ đó có tỉnh lỵ Tuyên Quang, ven sông Lô, về phía
thể thuộc nước Pháp, nhưng ủy ban định
mốc biên giới năm 1897 đã bỏ sang phía tây có một bể than. Than ở đây được xếp
Trung Quốc. Hiện nay chưa khai thác. Mỏ vào loại than non.
lưu huỳnh Yên Phú nhân dân đều biết... Người Pháp đã không bỏ qua việc
ở vùng quanh mỏ kẽm Phúc Ninh, năm khai thác than ở đây. Theo các tài liệu của
1905 và 1906 viên Tư lệnh Cađa bắt đầu người Pháp thì bể than Tuyên Quang có
khai thác kẽm ở Tràng Đà, sau ở Yên Linh. tên nhượng địa là Alice nhượng cho Ch.
Chính ở các mỏ này kim loại được trộn với Đuybrơin ngày 18-2-1921. Sau đó, ngày
đồng nguyên thủy ở Tụ Long, ông Bô đã 12-11-1924 đã ra đời Công ty vô danh
mở công trường khai thác có đường vận than Tuyên Quang, với số vốn ban đầu là
chuyển từ Đài Thị... Hiện nay Đài Thị là 800 nghìn franc. Bốn năm sau (1928), vốn
điểm bắt đầu đoạn đường sắt do ông Bô của công ty này đã lên tới 8 triệu franc.
xây dựng để chuyên chở quặng kẽm từ Như vậy rõ ràng công ty này vẫn làm ăn
các mỏ ở Chợ Đồn và có thể cung cấp mỗi được, mặc dù sản lượng của nó không
ngày 30 tấn quặng đã được làm giàu. Các cao, thường là vài nghìn tấn/năm. Có năm
sản phẩm đó còn có thể là kẽm hay thiếc, Công ty này đã đạt mức khá. Đó là năm
hay đồng ở Tụ Long... rất được toàn nước 1937, sản lượng đạt tới 20.306 tấn. Theo các
Nam chuộng” . tài liệu của Sở mỏ, suốt thời kỳ hoạt động,
1
1. La province de Tuyen Quang do Bonifacy, Trung tá tư lệnh Đạo quan binh 3, dịch và chú thích thêm
bài phú tỉnh Tuyên Quang của Đặng Xuân Bảng viết năm 1861. Bản dịch in khoảng năm 1917.
2. Nguyễn Văn Bân: bài đã dẫn.
3. Theo Cao Văn Biền: Công nghiệp than Việt Nam 1888-1945, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1998.
