Page 272 - DIA CHI TUYEN QUANG_PHAN DAU
P. 272
272 ĐỊA CHÍ TUYÊN QUANG
Tổ mối bịt miệng lại báo hiệu trời sắp Bình hoàng khoan điệp, Quá hải đồ, Lý sư
có mưa to. Tổ mối mở miệng báo hiệu trời tín...; bên cạnh đó là kho tàng tục ngữ, ca
sắp hạn hán. dao, câu đố... phong phú về tri thức, kinh
Trên trời có một bên đỏ và một bên nghiệm sản xuất, ứng xử, khuyên răn con
vàng, báo hiệu sắp có gió lốc to làm gẫy người làm điều thiện.
cây, đổ nhà, sập mái. Dân tộc Dao có các điệu dân ca, dân
Người ta cũng xem xương đùi ếch: đen vũ truyền thống. Nổi bật là làn điệu páo
đùi trong thì trời mưa đầu tháng, đen đùi dung, những điệu múa trong lễ cấp sắc,
ngoài thì trời mưa cuối tháng. Xương đùi tết nhảy.
trắng, trong suốt thì tháng đó thiếu mưa... Hát páo dung ở các nhóm người Dao
Khi cây lúa bị dịch bệnh hay dịch chuột, Quần trắng, Dao Áo dài ở Hàm Yên, Yên
người Dao dùng cây sa nhân (một loại cây Sơn... là âm điệu kéo dài, trầm. Người Dao
có quả dùng làm vị thuốc) cắm xen kẽ ở đỏ, Dao Tiền ở Nà Hang, Chiêm Hoá, Hàm
khu ruộng lúa. Chuột ngửi thấy mùi vị của Yên và Dao Quần chẹt ở Sơn Dương có làn
cây sa nhân thì bỏ đi không dám ăn lúa. Để điệu bay bổng. Các làn điệu páo dung của
trị chuột phá hoại, còn dùng chính những người Dao đều có cùng nội dung đề cao
con chuột bẫy được đã chết thối đem vứt tinh thần lao động sáng tạo, đạo đức, lẽ
xung quanh khu ruộng lúa hay nương lúa. sống, phép ứng xử, ca ngợi thiên nhiên,
Một cách khác là lấy lá cọ tươi cắm xen tình yêu đôi lứa.
lẫn ở khu ruộng lúa, thấy lá cọ đang xanh Hát páo dung có nhiều thể loại như
chuyển sang màu khác, chuột không dám hát giao duyên, hát răn dạy, hát uống
phá. Ngoài ra, còn dùng các loại cây có mùi rượu, hát tiễn đưa. Hát giao duyên là để
vị hắc như cây xả, cây xẹ để chống chuột. trai gái tìm hiểu nhau. Thời gian tổ chức
Cào cào cũng là loài hay phá hoại mùa hát thường vào lúc nông nhàn, khi xuân
màng, vì thế người Dao làm các loại vợt sang, tết đến. Theo phong tục, trai gái
bằng lưới đan mắt nhỏ để vợt chúng khi khác bản mới hát giao duyên. Muốn hát
đến mùa. Cào cào còn được dùng làm thực phải xin phép trưởng bản và gia chủ. Có
phẩm: rang, xào, nấu để ăn. Để canh và thể hát ở nhà hoặc ở ngoài trời. Lời bài hát
chống các loại chim ở trên nương, người ta thể hiện tình yêu đôi lứa.
chẻ đôi cây nứa, ròng dây buộc về lều để Các cuộc hát giao duyên diễn ra sôi
lúc nào cây nứa cũng há miệng, khi phát nổi với những làn điệu nhất định, lời hát
hiện đàn chim, người ngồi trong lều thả thường được ứng khẩu tại chỗ. Trong hát
dây ra, hai thanh nứa sập lại phát ra âm giao duyên còn có thể loại hát đối đáp giữa
thanh làm chim chóc sợ bay đi hết, hoặc nam và nữ đã có vợ, có chồng. Mục đích
làm bù nhìn đội mũ, nón, mặc quần áo chính của các cuộc hát này là để thưởng
rách để dọa, đuổi chim. thức tài nghệ của nhau nên nội dung hát tập
trung ca ngợi sản xuất, ca ngợi thiên nhiên,
5. Văn học, nghệ thuật hỏi thăm sức khoẻ, đồng áng. Thường họ
Người Dao dùng chữ Hán, thêm nét chỉ hát đến nửa đêm rồi ai về nhà nấy.
thành chữ Nôm Dao. Họ còn lưu giữ được Hát răn dạy cũng là một thể loại độc
nhiều chuyện cổ tích, thần thoại về nguồn đáo của páo dung. Nội dung các bài hát
gốc loài người, sự tích các con vật, chuyện chủ yếu khuyên dạy con cháu, và mọi
Bàn Vương, chuyện qua bể... Các sách cổ: người không làm việc xấu; nhắc nhở con
